มนุษย์ในเส้นแบ่ง

บันทึกจากผู้ทำงานภาคสนาม เมื่อความหวั่นไหวกลายเป็นกำแพงระหว่างเรา

ปัญจวรี พัวพันธ์ศรี

“มนุษยธรรมไม่ต้องมีพรมแดน เพียงมีหัวใจที่ไม่เลือกข้างก็เพียงพอ”

1. วันที่โลกทั้งใบหยุดนิ่ง แต่หัวใจของคนยังเต้น

ในปีที่โควิด-19 แพร่กระจายไปทั่วโลก โลกทั้งใบเหมือนถูกกดปุ่มหยุดพร้อมกัน เมืองใหญ่เงียบลง เสียงรถหายไป ถนนว่างเปล่า ผู้คนปิดประตูอยู่ในบ้านและเฝ้าดูตัวเลขผู้ติดเชื้อบนหน้าจอ แต่ในบางมุมที่ไม่มีใครเห็น ชีวิตกลับเคลื่อนไหวอย่างเงียบๆ คือการเคลื่อนไหวของ “มนุษยธรรม”

ในหมู่บ้านเล็กๆ ริมชายแดนไทย-เมียนมา ยามนั้นรถขนส่งหยุดเดิน ร้านค้าไม่มีข้าวของ แรงงานข้ามชาติถูกสั่งปิดแคมป์ แต่คนในชุมชนกลับรวมตัวกันตั้งครัวกลาง ไม่ใช่เพราะพวกเขามีเหลือกิน แต่เพราะไม่อาจทนเห็นกันและกันอดอยาก

บางคนยกข้าวสารที่เหลือครึ่งถุงออกมา บางคนเอาน้ำปลามาให้ อีกคนขอยืมเตาแก๊สมาจากวัด แม่ชีหุงข้าว คนมุสลิมเอาน้ำมะพร้าวมาแจก ไม่มีใครถามว่าใครมาจากฝั่งไหน ไม่มีใครตรวจบัตรประชาชน มีเพียงคำถามเดียวว่า “พอไหม?” “ไหวไหม?”

ในยามที่โลกทั้งใบกลัวในความตาย คนกลุ่มเล็กๆ กลับเลือก “ช่วยให้คนอื่นอยู่รอด” และในความมืดมนนั้นเอง เราได้เห็นแสงที่เรียกว่า “ความเป็นมนุษย์”

2. ความหวั่นไหวของชาติ กับความกลัวในใจของผู้คน

ทุกครั้งที่เกิดข่าวลือเรื่องความขัดแย้งชายแดน การสูญเสียดินแดน หรือการบุกรุก ความรู้สึก “ต้องปกป้องชาติ” จะพวยพุ่งขึ้นมาในสังคมไทยอย่างรวดเร็ว

เรากลัวจะเสียแผ่นดิน ทั้งที่สิ่งที่เรามักไม่พูดถึงคือ แผ่นดินนี้จะไม่มีความหมายเลยถ้าชีวิตของคนบนแผ่นดินนั้นไม่ปลอดภัย ความหวั่นไหวเรื่องอธิปไตยเป็นสิ่งเข้าใจได้ แต่ความหวั่นไหวที่ถูกปลุกเร้าและขยายเกินจริง สามารถกลายเป็น “อาวุธทางอารมณ์” ที่ทรงพลังที่สุด เพราะมันทำให้ผู้คนพร้อมจะเชื่อโดยไม่ตั้งคำถาม เราเห็นสิ่งนี้ครั้งแล้วครั้งเล่าในโลกปัจจุบัน ความกลัวถูกจัดการและใช้ซ้ำในทุกมิติ ตั้งแต่การเมือง ความมั่นคง ไปจนถึงสื่อออนไลน์ ยิ่งคนกลัวมากเท่าไร เสียงของเหตุผลก็จะยิ่งเบาลง และเมื่อใดที่ความกลัวแทนที่ความเข้าใจ “มนุษยธรรม” ก็มักเป็นสิ่งแรกที่เลือนหายไป

เพราะ “ชาติ” ไม่ได้หมายถึงแค่ผืนดิน แต่รวมถึงความทรงจำ ความผูกพัน และอัตลักษณ์ร่วมของผู้คน แต่ในบางครั้ง ความหวั่นไหวนี้ถูกขยายจนกลายเป็นความกลัว และเมื่อความกลัวถูกจัดการอย่างแยบยล มันจะกลายเป็น “อาวุธทางอารมณ์” ที่ทรงพลังที่สุด เพราะมันทำให้ผู้คนพร้อมจะเชื่อโดยไม่ตั้งคำถาม

ไม่กี่ปีที่ผ่านมา ในพื้นที่ชายแดนตอนเหนือ ช่วงนั้นมีข่าวลือว่าฝั่งตรงข้ามเริ่มเคลื่อนไหว “ยึดพื้นที่ป่า” เสียงลือกระจายจากโทรศัพท์เครื่องหนึ่งไปสู่อีกเครื่องหนึ่งอย่างรวดเร็ว ในเวลาเพียงคืนเดียว ความสงสัยกลายเป็นความหวาดระแวง คนในหมู่บ้านเริ่มมองเพื่อนบ้านต่างเชื้อชาติที่อยู่ด้วยกันมานานด้วยสายตาเปลี่ยนไป หญิงวัยกลางคนคนหนึ่งกระซิบกระซาบว่า

“ฉันไม่ได้เกลียดเขานะ แต่ตอนนี้ฉันไม่กล้าให้ลูกไปเล่นบ้านนั้นแล้ว กลัวเขาจะรู้ข้อมูลหมู่บ้านเรา” เธอไม่ได้พูดด้วยความเกลียดชัง แต่พูดด้วย “ความกลัว”

กลัวในสิ่งที่เธอเองก็ไม่แน่ใจว่าคืออะไร

กลัวข่าวลือที่ไม่มีใครบอกว่าเริ่มต้นจากไหน

กลัวว่า “เขา” จะไม่ใช่ “เรา” อีกต่อไป

“ฉันมองไปรอบๆ เห็นชายคนหนึ่งยืนอยู่อีกฝั่งของถนน เขาก็มีสีหน้าหวาดระแวงไม่ต่างกัน ทั้งสองต่างกลัวในสิ่งเดียวกัน แต่ไม่มีใครรู้ว่ากลัวอะไรแน่”

ไม่ใช่เพียงชายแดนไทย โลกทั้งใบต่างมีพื้นที่เช่นนี้

พื้นที่ที่ “ข่าวลือ” แผ่เร็วกว่าเหตุผล พื้นที่ที่ “ความกลัว” ถูกใช้เพื่อเรียกความจงรักภักดี

พื้นที่ที่ “มนุษยธรรม” ถูกพักไว้ก่อน เพราะ “ชาติสำคัญกว่า”

เราจึงเห็นสิ่งนี้ครั้งแล้วครั้งเล่าในโลกปัจจุบัน ความกลัวถูกจัดการและใช้ซ้ำในทุกมิติ ตั้งแต่การเมือง ความมั่นคง ไปจนถึงสื่อออนไลน์ ยิ่งคนกลัวมากเท่าไร เสียงของเหตุผลก็จะยิ่งเบาลง และเมื่อใดที่ความกลัวแทนที่ความเข้าใจ “มนุษยธรรม” ก็มักเป็นสิ่งแรกที่หายไป

3. การศึกษาไทย - เมื่อเราไม่เคยถูกสอนให้รู้จัก “เพื่อนบ้าน”

เด็กไทยเรียนรู้ประวัติศาสตร์ของ “เรา” อย่างละเอียด แต่ไม่เคยเรียนรู้เรื่องของ “เขา” ที่อยู่ข้างๆ เราเลย เราเรียนรู้การรักชาติ แต่ไม่ค่อยได้เรียนรู้การเข้าใจมนุษย์ เราท่องจำเส้นเขตแดน แต่ไม่รู้ว่าชีวิตอีกฟากของเส้นแบ่งนั้นเป็นอย่างไร เรารู้ว่าแม่น้ำไหนคือพรมแดน แต่ไม่รู้ว่ามีใครบ้างที่ต้องข้ามน้ำสายเดียวกันเพื่อหายใจให้อยู่รอด เรารู้เรื่องสงครามที่เคยชนะ แต่ไม่รู้เรื่องความเจ็บปวดของผู้แพ้ และเราพูดถึงคำว่า “ศัตรู” ง่ายกว่าคำว่า “เพื่อนบ้าน”

สิ่งที่น่ากังวลไม่ใช่แค่สิ่งที่เด็กไทย ไม่รู้ แต่คือสิ่งที่พวกเขา ถูกสอนให้รู้เพียงด้านเดียว ประวัติศาสตร์ในห้องเรียนไทยมักถูกเล่าผ่านสายตาของ “ผู้ชนะ” ผ่านกรอบของ “เรา” ที่ต้องปกป้อง “ชาติ” จาก “เขา” ที่เป็นภัย เด็กจำนวนมากจึงเติบโตมาพร้อมภาพจำว่าประเทศเพื่อนบ้านคือ “คู่แข่ง” หรือ “ผู้รุกราน” แม้เหตุการณ์นั้นจะเกิดขึ้นหลายร้อยปีก่อน และไม่มีใครเคยชวนให้พวกเขาถามว่า

แล้วอีกฝ่ายเล่าเรื่องเดียวกันนี้อย่างไร?

ไม่มีบทเรียนที่เปิดให้เด็กๆ วิเคราะห์ว่า สงครามเริ่มต้นอย่างไร และจะป้องกันได้อย่างไรในยุคนี้ ไม่มีการสอนเรื่อง “การจัดการความขัดแย้ง” ในระดับประเทศ ไม่มีการพูดถึงรายละเอียดกลไกระหว่างประเทศ เช่น องค์การสหประชาชาติ สภาความมั่นคง หรือศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ และกระบวนการผ่านองค์กรเหล่านี้ แต่เรารู้แค่...เราคือสมาชิกลำดับที่เท่าไร ทั้งที่สิ่งเหล่านี้คือ “เครื่องมือแห่งศตวรรษใหม่” ที่จะทำให้คนรุ่นต่อไปอยู่ร่วมกันอย่างมีสติ เด็กไทยเรียนรู้ว่า “ความขัดแย้งคือภัย” แต่ไม่เคยเรียนรู้ว่า “ความขัดแย้งจัดการได้” เรียนรู้ว่าชาติคือสิ่งสูงสุด แต่ไม่เคยเรียนรู้ว่ามนุษยชาติคือสิ่งที่ต้องรักษาไว้ไม่แพ้กัน

ในบางประเทศ การเรียนประวัติศาสตร์ไม่ใช่เพื่อสร้างความภาคภูมิใจ แต่เพื่อสร้างความเข้าใจ เข้าใจความผิดพลาดในอดีต เข้าใจว่าสงครามไม่เคยมีผู้ชนะจริงๆ และเข้าใจว่าการให้อภัยคือรากฐานของสันติภาพ

แต่ในห้องเรียนไทย เรายังให้เด็กจำปี พ.ศ. มากกว่าถาม “ทำไม” เราสอนให้ท่องเหตุการณ์ มากกว่าชวนให้คิดว่า “จะป้องกันไม่ให้มันเกิดซ้ำได้อย่างไร”

การศึกษาที่ขาด “มิติของความเป็นมนุษย์ร่วมกัน” จึงทำให้สังคมเติบโตมาโดยไม่รู้เท่าทันความกลัว เราไม่รู้ว่าความเกลียดชังเริ่มตรงไหน และจะจบลงอย่างไร เราไม่รู้ว่าการเงียบ คือการยอมรับโดยไม่ตั้งใจ และเมื่อใดที่ความกลัวถูกปลุกขึ้นมาโดยคนที่มีอำนาจ มันจึงง่ายเหลือเกินที่จะทำให้คนหันหลังให้กัน

หากการศึกษาไทยตั้งแต่ระดับพื้นฐาน เริ่มสอนให้เด็กมองเพื่อนบ้านในฐานะ “เพื่อนร่วมโลก” มากกว่าผู้แข่งขัน เริ่มสอนให้เข้าใจว่าสงครามไม่ใช่บทเรียนของชัยชนะ แต่คือบทเตือนให้เรารักษาสันติภาพ

บางที…ความกลัวจะไม่ถูกส่งต่อจากรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่น แต่จะถูกแทนที่ด้วย “ความเข้าใจ” ซึ่งคือรากของความเป็น “พลเมืองโลก” ที่แท้จริง

“เราจะไม่รู้จักคำว่าเพื่อนบ้านเลย ถ้าเรายังไม่กล้าฟังเรื่องราวจากอีกฝั่งของรั้ว”

4. เรื่องเล่าจากภาคสนาม

ในชุมชนหนึ่ง มีหญิงอาสาสมัครคนหนึ่งที่ทำงานกับแรงงานข้ามชาติ เธอเล่าว่า “ตอนแรกเราก็กลัว ไม่รู้ว่าใครติดโรคหรือไม่ติด แต่พอเห็นเด็กเล็กในห้องเช่าไม่มีข้าวกิน เราทนไม่ได้” เธอเริ่มจากมาม่าไม่กี่ห่อ แล้วเพื่อนบ้านเริ่มช่วยกัน บางคนให้น้ำปลา บางคนหาผัก อีกคนเอาแก๊สหุงต้มมาเสริม จนกลายเป็นครัวกลางขนาดย่อม

“เราไม่ได้คิดว่าเขามาจากประเทศไหน” เธอบอก “เราแค่คิดว่า เขาก็เป็นคนเหมือนเรา”

คำพูดนั้นฟังดูเรียบง่าย แต่สะเทือนใจ เพราะในยามที่โลกแบ่งแยกกันด้วยเส้นเขตแดนและเอกสาร เธอเลือกจะเชื่อใน “หัวใจ” แทน “สัญชาติ”

อีกเหตุการณ์หนึ่งเกิดขึ้นในพื้นที่ชายแดนทางตะวันตก พื้นที่ที่บางวันเงียบจนเหมือนหยุดเวลา แต่บางวันก็เต็มไปด้วยเสียงปืนจากอีกฝั่งของเขตแดน ทีมอาสามนุษยธรรมกลุ่มเล็กๆ เข้าไปตั้งศูนย์พักพิงชั่วคราวสำหรับผู้หนีภัยการสู้รบที่เพิ่งข้ามแม่น้ำสายแคบเข้ามา พวกเขามีแค่ยารักษาโรคไม่กี่กล่อง ข้าวสารไม่กี่ถุง และเต็นท์เก่าที่ขาดจากการใช้งานซ้ำแล้วซ้ำเล่า อาสาคนหนึ่งบอกว่า

“ตอนนั้นเราก็กลัวเหมือนกัน กลัวว่าถ้าฝั่งโน้นยิงมา เราจะทำยังไง แต่พอเห็นแม่อุ้มลูกที่มีไข้เดินเท้าเข้ามา เราก็ไม่มีเวลาให้กลัวแล้ว”

หญิงคนนั้นยื่นข้าวต้มถ้วยเดียวให้แม่กับเด็กคนนั้นกินก่อน ทั้งสองมองหน้ากัน ไม่มีใครพูดภาษาเดียวกัน แต่มีบางอย่างที่เข้าใจกันโดยไม่ต้องใช้คำพูด ในวันต่อมา มีเจ้าหน้าที่ในพื้นที่เตือนทีมอาสาว่า “อย่าช่วยมากไป เดี๋ยวจะดูเหมือนเลือกข้าง” ประโยคนั้นสั้น แต่หนักแน่นพอจะทำให้ใครหลายคนลังเล แต่หญิงอาสาคนหนึ่งตอบกลับอย่างแผ่วเบา

“เราก็ไม่ได้เลือกข้าง เราเลือกช่วยชีวิตคน”

ในพื้นที่ขัดแย้งเช่นนี้ “การเลือกช่วย” บางครั้งก็ถูกมองว่า “เลือกฝ่าย” เส้นบางๆ ระหว่าง “มนุษยธรรม” กับ “การเมือง” บางทีแยกกันแทบไม่ออก แต่ผู้ทำงานภาคสนามรู้ดีว่า ถ้าเรารอให้ทุกฝ่ายตกลงกันก่อน อาจไม่มีใครเหลือให้ช่วย เพราะในยามที่เสียงปืนยังดังอยู่ เสียงของ “ความเมตตา” ต้องไม่เงียบหาย

ในคืนหนึ่งเสียงปืนจากอีกฟากแม่น้ำดังขึ้นห่างออกไปไม่ถึงกิโลเมตร แต่ในเต็นท์ผ้าใบเล็กๆ ฝั่งนี้ เด็กตัวเล็กคนหนึ่งกำลังหัวเราะ ขณะที่กินข้าวต้มที่ทีมอาสาหุงให้ อาสาสมัครมองภาพนั้นแล้วคิดในใจ บางทีมนุษยธรรมอาจไม่ได้ยิ่งใหญ่เท่าคำที่เขียนไว้ในรายงาน แต่มันเกิดขึ้นในวินาทีที่เรา “เลือกจะไม่หันหนี” เพราะสุดท้าย ไม่ว่าจะอยู่ในภาวะโรคระบาด หรือใต้เงาเสียงปืน มนุษยธรรมก็ยังเริ่มต้นจากสิ่งเดียวกัน “หัวใจที่กล้าเชื่อว่า...ทุกชีวิตมีค่าเท่ากัน”

5. งานมนุษยธรรม หน้าที่ที่ต้อง “ปราศจาก”

“งานมนุษยธรรม” หรือ Humanitarian Work ไม่ใช่เพียงการช่วยเหลือผู้คนในยามลำบาก มันคือ “การปกป้องศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์” ไม่ว่าจะอยู่ในภาวะสงคราม ภัยพิบัติ หรือความขัดแย้งใด ๆ แก่นแท้ของงานมนุษยธรรมตั้งอยู่บนหลักการสี่ประการที่ทั่วโลกยอมรับ คือ

มนุษยธรรม (Humanity) ทุกชีวิตมีคุณค่าเท่ากัน การช่วยเหลือไม่ใช่เพราะสมควรได้รับ แต่เพราะ เขาเป็นมนุษย์

ความเป็นกลาง (Neutrality) ไม่เข้าข้างฝ่ายใดในความขัดแย้ง แต่ยืนข้าง “ชีวิต” ที่ต้องรอด

ความไม่เลือกปฏิบัติ (Impartiality) ช่วยเหลือตามความจำเป็นของมนุษย์ ไม่ตามเชื้อชาติ ศาสนา หรือสัญชาติ

ความเป็นอิสระ (Independence) ปฏิบัติการโดยไม่ขึ้นกับอำนาจทางการเมือง ศาสนา หรือเศรษฐกิจใดๆ

ในบางครั้ง หลักการเหล่านี้ดูเหมือนเรียบง่าย แต่เมื่ออยู่ในภาคสนามจริง มันคือสิ่งที่ต้องยึดมั่นที่สุดในขณะที่โลกทั้งใบสั่นคลอน เพราะผู้ทำงานมนุษยธรรมไม่ได้มีหน้าที่ “เลือกฝ่ายที่ถูกต้อง” แต่มีหน้าที่ “รักษาชีวิตของผู้ที่อยู่ท่ามกลางไฟ”

งานมนุษยธรรมจึงเป็นงานที่ยืนอยู่ข้างมนุษย์ และเพื่อจะยืนอยู่ตรงนั้นได้ ต้อง “ปราศจาก” หลายสิ่ง ไม่ใช่เพราะเราสมบูรณ์แบบ แต่เพราะความไม่สมบูรณ์ของเราอาจทำร้ายผู้อื่นโดยไม่รู้ตัว จึงต้องปราศจากอคติที่แบ่งโลกออกเป็น “เรา” กับ “เขา”

ปราศจากผลประโยชน์ที่ทำให้ความช่วยเหลือกลายเป็นการลงทุน

ปราศจากแรงผลักทางอุดมการณ์ที่ทำให้ความจริงบิดเบี้ยว

ปราศจากความยึดมั่นถือมั่นในความดีของตนเอง

และปราศจากความกลัวที่จะเผชิญกับความจริงอันไม่สวยงาม

เพราะหัวใจของงานมนุษยธรรมคือ “ความไว้วางใจ” และความไว้วางใจจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อเราทำงานด้วยมือที่ไร้สี และหัวใจที่เปิดกว้างพอจะรับฟัง ในวันที่โลกเต็มไปด้วยเสียงของความโกรธ งานมนุษยธรรมยังต้องทำงานด้วยเสียงที่เบา เสียงของเหตุผล เสียงของความเคารพ และเสียงของมนุษย์ที่ยังเชื่อในมนุษย์

6. โลกที่เชื่อมถึงกัน - เมื่อปัญหาไม่หยุดอยู่แค่พรมแดน

โรคระบาดไม่ได้เลือกประเทศ ภัยธรรมชาติไม่ถามเชื้อชาติ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศไม่เคยหยุดอยู่ที่เส้นแบ่งใดๆ และสงครามในที่หนึ่งส่งผลต่อราคาข้าวและน้ำมันในอีกที่หนึ่งเสมอ นี่คือโลกแห่งความจริงที่เราทุกคนต้องยอมรับ ว่าไม่มีชาติใดอยู่รอดได้ด้วยตัวคนเดียว

การมองโลกในกรอบของ “เรา” และ “เขา” จึงไม่เพียงล้าสมัย แต่ยังอันตรายต่ออนาคตของลูกหลานเราเอง เมื่อเราพูดถึงมนุษยธรรมในวันนี้ เราต้องพูดถึงมันในฐานะ “พลเมืองของโลก” ไม่ใช่แค่ในฐานะคนไทย หรือคนประเทศใดประเทศหนึ่ง เพราะปัญหาที่เรากำลังเผชิญไม่มีพรมแดน และคำตอบของมันก็ต้องไม่มีพรมแดนเช่นกัน

7. Global Citizenship - การเป็นพลเมืองโลกไม่ได้หมายถึงการละทิ้งชาติ

หลายคนกลัวว่าการพูดถึง “พลเมืองโลก” จะทำให้เราหลุดจากรากของความเป็นไทย แต่ในความเป็นจริง การเป็นพลเมืองโลกไม่ได้แปลว่าเราต้องละทิ้งความเป็นชาติ มันหมายถึงการตระหนักว่า

“ในความเป็นไทยของเรา ยังมีความเป็นมนุษย์ร่วมกับคนอื่นอยู่เสมอ”

การเป็นพลเมืองโลกคือการรู้ว่าความทุกข์ของใครที่ใดในโลกนี้ ย่อมเชื่อมโยงกับชีวิตของเราไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง เมื่อเราช่วยแรงงานต่างชาติ เราไม่ได้ช่วย “คนนอก” แต่เรากำลังรักษาความปลอดภัยด้านสุขภาพของสังคมทั้งหมด เมื่อเราปกป้องผู้ลี้ภัย เราไม่ได้ทำเพื่อภาพลักษณ์ประเทศ แต่เรากำลังยืนยันว่าศักดิ์ศรีของมนุษย์มีค่ามากกว่าการเมือง และเมื่อเรามองมนุษย์ทุกคนด้วยสายตาเท่ากัน เรากำลังสร้างอนาคตที่ลูกหลานของเราจะอยู่ในโลกที่ปลอดภัยกว่าเดิม

8. เส้นแบ่งที่เราสร้าง และสะพานที่เราสามารถเป็น

ความหวั่นไหวต่อการสูญเสียอธิปไตยเป็นเรื่องเข้าใจได้ แต่เมื่อความหวั่นไหวนั้นกลายเป็นความเกลียด เรากำลังสูญเสียความเป็นมนุษย์ไปก่อนสิ่งอื่นทั้งหมด โลกไม่ต้องการคนที่คิดเหมือนกันทุกเรื่อง แต่โลกต้องการคนที่ยังมองกันด้วยสายตาของมนุษย์

การเป็นนักสิทธิมนุษยชน นักมนุษยธรรม หรือผู้ทำงานพัฒนา ไม่ใช่อาชีพสูงส่ง แต่มันคือภาวะของหัวใจ คือการยืนอยู่ในจุดที่ทั้งสองฝั่งอาจไม่ชอบเรา แต่เรายังเชื่อว่ามนุษย์มีทางออกที่ดีกว่าความเกลียด

มนุษยธรรมไม่ใช่เรื่องไกลตัว มันเริ่มจากการไม่ปล่อยให้ใครอดข้าว การไม่หัวเราะเมื่อเห็นคนล้ม และการไม่ใช้คำว่า “ชาติ” เพื่อทำร้ายมนุษย์คนอื่น ในวันที่โลกเต็มไปด้วยเสียงโกรธ สิ่งที่เราต้องการอาจไม่ใช่คนพูดดังขึ้น แต่คือคนที่ “พูดด้วยหัวใจ”

เพราะสุดท้ายแล้ว ความกลัวอาจสร้างกำแพง แต่ความเข้าใจจะสร้างสะพาน และเมื่อสะพานมากพอ กำแพงก็จะไม่มีงานทำอีกต่อไป

ห้ามคัดลอก ดัดแปลง หรือเผยแพร่เนื้อหาทั้งหมดหรือบางส่วนโดยไม่ได้รับอนุญาต